Świątynia Artemidy w Efezie (Artemizjon w Efezie) – dla starożytnych Greków jeden z siedmiu cudów świata. Znana pod nazwą Artemizjonu stanowiła największą ozdobę Efezu w Azji Mniejszej (obecnie Turcja).
Była to świątynia o wymiarach 130 m na 69 m, zbudowana przez króla Lidii Krezusa około 560 p.n.e. Najprawdopodobniej stanęła na miejscu wcześniejszej budowli zniszczonej podczas najazdu Kimmerów (zdaniem Pliniusza świątynia była dziewięć razy budowana i burzona). Jońska świątynia została zaprojektowana przez Chersifrona i Metagenesa z Knossos, przy współpracy Teodorosa z Samos. Do jej budowy użyto doskonałej jakości marmuru i cedru libańskiego. Świątynia została zaprojektowana jako dipteros
otoczony podwójną kolumnadą złożoną z ośmiu kolumn przed elewacją
frontową i tylną (tzw. oktastylos) i dwudziestu kolumn wzdłuż boków
świątyni. Pozostałe kolumny, a było ich w sumie 117, umieszczono w pronaosie
i wewnątrz świątyni. Kolumny o wysokości ok. 18,0 m miały średnicę w
dolnej części 2,5 m. Zdobiły je w dolnej części płaskorzeźby. Rzeźby
zdobiły także fryz i najprawdopodobniej tympanon oraz dach świątyni. W jej wnętrzu umieszczono cedrowy posąg Artemidy. Wśród rzeźbiarzy zaangażowanych do prac przy budowie znaleźli się między innymi: Fidiasz, Poliklet, Kresilas. Ukończenie budowli zajęło 120 lat.
W 356 p.n.e. świątynię spalił szewc Herostrates w nadziei, że ten występek unieśmiertelni jego imię. Świątynię chciał odbudować Aleksander Wielki.
Mieszkańcy Efezu nie przyjęli jego warunku, jakim było umieszczenie w
świątyni inskrypcji sławiących jego imię. Propozycja została odrzucona
słowami: „Aleksandrze, nie wypada, żeby jeden bóg stawiał świątynię drugiemu bogu”,
bowiem wyznawcy Artemidy nie widzieli możliwości oddawania w jednej
świątyni hołdu dwóm bogom. Aleksander, mimo iż nie przyjęto od niego
pieniędzy na pokrycie kosztów odbudowy, zlecił swojemu architektowi, Dejnokratesowi,
sporządzenie projektu świątyni. Koszt prac został sfinansowany ze
składek mieszkańców Efezu i z kwot uzyskanych ze sprzedaży niektórych,
niewykorzystanych przy odbudowie elementów spalonej świątyni. Odbudowa
świątyni trwała od 334 p.n.e. do 260 p.n.e. Budowla stanęła na
fundamentach poprzedniej świątyni i miała identyczne z nią wymiary.
Dodano nową krepidomę złożoną z 13 stopni. Przy odbudowie pracowali Skopas, który wykonał płaskorzeźby w dolnej części kolumn, Praksykles i Apelles.
Świątynia z IV wieku została zniszczona podczas najazdu Gotów w roku 262 i już nigdy jej nie odbudowano.
W roku 1869 ekspedycja zorganizowana przez British Museum
odkryła miejsce, gdzie znajdowała się świątynia. Niektóre elementy
wystroju efeskiego Artemizjonu można obecnie obejrzeć w tym muzeum.
Poniżej rysunki płaskorzeźb z kolumnady Artemizjonu.
Oryginalny posąg Artemidy, nie zachowany, wykonany był ze złota, srebra, kości słoniowej, drewna hebanowego i czarnego kamienia (chryzelefantyna).
Można się jedynie domyślać, jak wyglądał, na podstawie opisów i
zachowanej kopii. Uwagę zwraca niezwykły sposób przedstawienia bogini,
przypominający bardziej rzeźby egipskie, niż greckie.
Artemida, której cześć oddawano w Efezie przyjęła wiele cech frygijskiej bogini Kybele.
Kult bogini – matki opiekującej się ziemią, powietrzem i wodą, dającej
życie i urodzaj, a jednocześnie rządzącej cywilizacją, był
rozpowszechniony w Anatolii jeszcze przed przybyciem greckich kolonistów. Wraz z powstawaniem miast jońskich
i wzajemnym przenikaniu się kultur, Artemida została najważniejszą
boginią Jonii. W Efezie każdego roku w maju odbywały się trwające przez
cały miesiąc obchody ku jej czci.
Efeskie posągi Artemidy przedstawiają ją ubraną w suknię ozdobioną
miejskimi wieżami, które są atrybutem jej władzy nad cywilizacją. Ozdoby
z wyobrażeniami zwierząt są symbolem jej władzy nad nimi. Efeska
Artemida nazywana była też Pszczelą Boginią, a bite w mieście monety na
awersie miały symbol bogini – wizerunek królowej pszczół.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz